شکر خدا که هر چه طلب کردم از خدا بر منتهای همت خویش کامران شدم.
انسان در جامعة بشري امروز، در حالي هزارة سوم ميلادي را آغاز نموده كه در پيشرفتهاي خود در بُعد تكنولوژي، بسياري از رؤياهايش تحقق يافته است امّا عليرغم تمام اين پيشرفتها هنوز دچار افسردگي و سردرگمي است و به آرامش پايدار نرسيده است. البته از نظامهاي صنعتي نيز به دليل بنيانهاي سرمايه محورشان نميتوان انتظار داشت كه به تنهايي آرامش و آسايش را براي جوامع بشري به ارمغان آورند.
اخلاق، مجموعهای از صفات روحی و باطنی انسانهاست که به صورت اعمال و رفتاری که از خُلقیات درونی انسان ناشی میشود، بروز پیدا میکند. اخلاق علمی است که به گواه تاریخ، در بهبود روابط انسان با خدا و اعضای جامعه بسیار نقشآفرین و تأثیرگذار است.
اخلاق، علم چگونه زیستن و سعادتمند شدن است. اخلاق از مهمترین مباحث دینی است، به طوری که مهمترین هدف انبیای الهی را تشکیل میدهد، چرا که بدون اخلاق نه دین برای مردم مفهومی دارد و نه دنیای آنها سامان مییابد. اصولاً زمانی انسان شایستة نام انسان است که دارای اخلاق انسانی باشد، در غیر اینصورت حیوان خطرناکی است که با استفاده از هوش سرشار انسانی همه چیز را ویران میکند.
مدیران به جهت حساسیت وظیفة خطیر مدیریت و نیز حفظ دین و ایمان خود بیش از افراد عادی نیازمند آشنایی با فضائل و رذایل اخلاقی هستند و حُسن اداره سازمان بدون برخورداری از اخلاقِ پسندیده میسّر نخواهد بود. از این رو، همانطور که فزونی بصیرت و قدرت عقلانی و فکری برای مدیران ضروری است، فزونی تقیّد به اخلاق و ارزشهای انسانی نیز ضروری است و مدیران باید بیش از دیگران، اخلاق را رعایت کنند.
مدیریت، امانتی الهی است که به عهدة مدیران گذاشته شده و آنان باید با برخورداری از صلاحیتهای اخلاقی و داشتن علم، تخصص و کاردانی، آن را با موفقیت به سرمنزل مقصود برسانند. چرا که مدیریت و رهبری بدون رعایت اخلاق و ارزشهای انسانی، ارزشی ندارد. اخلاق در مدیریت اسلامی به جهت اسلامی بودنش رنگ و جلوه بهتری دارد و باید جلوههای انسانیت و موازین اخلاقی در آن بارزتر باشد.
خداوند متعال رسالت هدایت و رهبری بشر را به انسانهایی سپرده که در جنبة اخلاق و پاسداری از ارزشها سرآمد و برگزیدهاند. چنان که پیامبراکرم(ص) نیز چنین بوده و خداوند آن حضرت را با تأییدات خود تربیت کرده، سپس مدیریت و سیاست امور بندگان را به ایشان سپرده است. خطاب به آن حضرت میفرماید: «تو اخلاق عظیم و برجسته داری» و یا اینکه امیرمؤمنان علی علیه السلام میفرماید: «کسی که مؤدب نیست، شایستگی ریاست ندارد. تخلّق به اخلاق در مدیریت ابزاری است که راه را برای انسان هموار و وی را در نیل به سعادت یاری میدهد. یک مدیر موفق کسی است که با نفوذ در دلها بتواند اعتماد همکاران و اربابرجوع را به خود جلب نماید و این، جز در سایه آراستگی حاصل نمیشود.
مدیری که موازین اخلاقی را رعایت کند، در بین همکاران و اجتماع محبوبیت پیدا میکند. چنان که رسول خدا (ص) میفرماید: «هر کس که از خوشخُلقی برخوردار است دوستدارانش بسیار شده و دیگران به او مأنوس میشوند.» مدیری که آراسته به اخلاق مدیریت باشد میتواند سمبل و مروّج خوبیها بوده و از این راه به اصلاح دیگران بپردازد و از اجر و پاداش معنوی نیز بهرهمند گردد.
علاوه بر این مدیران باید بدانند که برخوردها و رفتار مثبت و منفیِ آنها را، عموماً به حساب دین و نظام میگذارند؛ چرا که او را به عنوان نماینده نظام میشناسند. از این رو آراسته بودن به اخلاق مدیریت، سبب خرسندی از نظام و حاکمیت دینی میشود.
همانگونه که برخوردهای ناشایست او، نارضایتی از دین و نظام، به ویژه نظام اسلامی رافراهم میآورد. البته باید به این موضوع نیز توجه داشت که در اخلاق نیکو و مکارم اخلاقی، احتمال رویش خار و علف هرز نیز وجود دارد.
مدیریت اسلامی شیوه خاصی از رهبری است که مبتنی بر مبانی فکری و عقیدتی اسلام و برای آشنا شدن با این سبک از مدیریت، شناخت مبانی اسلام درباره رهبری ضروری است. در این شیوه از مدیریت انگیزههای فردی و گروهی به تنهایی جهت دهنده نیست، جهت دهنده اصلی ارزشهای انسانی است. لذا مدیران باید به سِلاح اخلاق مجهز گردیده و از مصائب و خطرات ناشی از آن مصون بمانند و سازمان خود را به ساحل امن سعادت رهنمون سازند.
بنابراین باید با هوشیاری و آگاهی، درصدد پیشگیری یا ریشهکنی آنها برآمد و با مراقبت کافی، طراوت و شادابی شکوفههای اخلاقی را پاس داشت. صفاتی چون خودمحوری، دورویی، تنگنظری، تبعیض، انتقامجویی و بدزبانی در زمرة آفاتی هستند که شخصیت حقیقی و حقوقی مدیران را خدشهدار ساخته و به آنان و سازمانهای تحت هدایتشان آسیب میرساند.
هوشاخلاقي مفهومياست كه اولين بار توسط «ميكله بوربا» در سال 2005 تحت عنوان توانايي درك درست از نادرست مطرح گرديد. هوش اخلاقي به معناي برخوردار بودن از عقايد اخلاقي راسخ و قوي و عمل كردن به آنهاست، به گونهاي كه فرد به شيوهاي صحيح و محترمانه رفتار كند.
هوش اخلاقي، استعداد فوق العادهاي است كه در برگيرندة ابعاد ضروري زندگي فردي و اجتماعي از جمله توانايي تشخيص رنج افراد و خودداري از رفتار ظالمانة تعمدي، مهار كردن هيجانهاي ناگهاني، گوشدادن به همة جنبهها قبل از قضاوت كردن، پذيرش و ادراك تفاوتها، شناخت گزينههاي ممكن غيراخلاقي و رفتار محترمانه با ديگران ميباشد. اين نوع از توانايي باعث توجه بيشتر افراد به ويژه مديران به منافع گروههاي ذينفع، نيازهاي متنوع كاركنان، هزينههاي ناشي از كنترل و بهبود روابط و افزايش جوّ تفاهم گرديده و ضمن ارتقاء رفتارهاي اخلاقي از بروز بداخلاقيهاي شايع در سازمان و مفاسد اداري ـ مالي تا ميزان قابل قبولي ميكاهد. (بوربا، 1391 ،ص 26)
در راستاي موضوع کتاب، يعني بررسي رابطة هوش اخلاقي مديران و مفاسد اداري ـ مالي سازمانها، موارد ذيل ميتواند مؤيد اهميت و ضرروت موضوع باشد:
- خلاءتحقيقاتي موجود در خصوص مفاسد اداري ـ مالي و به ويژه در رابطه با هوشاخلاقي، ضرورت توجه به موضوع تحقيق را بيش از پيش آشكار ميسازد.
- نقش و تأثير مديران در بروز يا جلوگيري از تخلفاتي اداري ـ مالي در سازمانها ميطلبد كه رفتار، گفتار، كردار و پندار آنها همواره رصد شده و تأثير آن در بروز اينگونه تخلفات مورد توجه قرار گيرد. بررسي رابطة هوشاخلاقي مديران و مفاسد اداري ـ مالي سازمانها نيز در همين راستا انجام گرديده است.
- شناسايي مهمترين ابعاد هوشاخلاقي و ميزان تأثيرگذاري هر يك در كاهش مفاسد اداري ـ مالي از جمله مواردي است كه ميتواند به مديران سازمانها از جمله سازمانهاي دولتي در راستاي كاهش تخلفات اداري ـ مالي كمك نمايد.
- بررسي رابطه هوشاخلاقي مديران و مفاسد اداري ـ مالي سازمانها نه تنها به مديران در تعيين و آگاهي از تأثيرگذاري هريك از شاخصهاي هوشاخلاقي در كاهش تخلفات اداري ـ مالي كمك مينمايد بلكه زمينه را براي پرورش هوش اخلاقي آنها مهيا ميسازد.
کتاب حاضر با عنوان هوش اخلاقی مدیران در مدیریت اسلامی تلاش دارد به بررسی دو تجزیه و تحلیل رابطه هوش اخلاقی با مدیریت صحیح و بدون مفاسد بپردازد. امید است مورد استفاده مدیران و دانش پژوهان ارجمند قرار گیرد و زمینه ساز تحقیقات وسیع واقع شده و موجبات رضایت خداوند متعال و خلقش را فراهم آورد. آروزمندم این نوشته تلنگری باشد بر اینکه بتوان انسان را با رویکردی دیگر، یعنی متناسب با نیازهای معنوی و اخلاقیش مورد توجه قرار داد. توجهی که در جوامع سراسر مادی امروز مغفول مانده و نتیجه اش جز سردرگمی و بروز ناهنجاری های اخلاقی نیست.
والسلام علی عبادالله الصالحین..
سعیده جعفری راد
شهر مقدس قم تابستان94
آدرس خرید کتاب: mojak.ir